DİYABET (ŞEKER HASTALIĞI)

Diyabet (Şeker Hastalığı): Nedenleri, Türleri, Belirtileri ve Yönetimi
Diyabet, dünya çapında milyonlarca insanın sağlığını tehdit eden kronik bir metabolizma hastalığıdır. Kan şekeri seviyelerinin kontrolsüz yükselmesiyle karakterize edilen bu hastalık, doğru yönetilmediğinde ciddi komplikasyonlara yol açabilir. Bu makalede diyabetin türleri, nedenleri, belirtileri, tanı yöntemleri ve tedavi stratejileri detaylı bir şekilde ele alınacaktır.

1. Diyabet Nedir?

Diyabet, pankreasın yeterli insülin üretememesi veya vücudun üretilen insülini etkili şekilde kullanamaması sonucu ortaya çıkar. İnsülin, kandaki glikozun hücrelere taşınmasını sağlayan bir hormondur. İnsülin eksikliği veya direnci nedeniyle glikoz kanda birikir ve hiperglisemi (yüksek kan şekeri) gelişir. Zamanla bu durum organlara zarar verir.

2. Diyabet Türleri

Diyabet, temelde üç türe ayrılır:

A. Tip 1 Diyabet

• Nedenleri: Otoimmün bir hastalıktır. Bağışıklık sistemi, insülin üreten pankreas beta hücrelerini yok eder. Genetik yatkınlık ve çevresel faktörler (virüsler) tetikleyebilir.
• Kimlerde Görülür? Çoğunlukla çocukluk veya ergenlik döneminde teşhis edilir.
• Tedavi: Yaşam boyu insülin enjeksiyonu veya pompası gerektirir.

B. Tip 2 Diyabet

• Nedenleri: İnsülin direnci ve zamanla insülin üretiminin azalması. Obezite, hareketsiz yaşam tarzı ve genetik faktörler riski artırır.
• Kimlerde Görülür? Genellikle yetişkinlerde görülse de obezite artışı nedeniyle çocuklarda da yaygınlaşmaktadır.
• Tedavi: Yaşam tarzı değişiklikleri, oral ilaçlar ve bazı durumlarda insülin.

C. Gestasyonel Diyabet

• Hamilelik sırasında gelişen geçici bir diyabet türüdür. Plasenta hormonları insülin direncine yol açar.
• Riskler: Doğum komplikasyonları ve annede ileride Tip 2 diyabet gelişme olasılığı.
• Yönetim: Diyet, egzersiz ve bazı durumlarda insülin.

D. Prediyabet

• Kan şekeri normalden yüksek ancak diyabet tanısı konacak kadar değildir. Yaşam tarzı değişiklikleriyle Tip 2 diyabet önlenebilir.

3. Belirtiler ve Tanı

Yaygın Belirtiler:

• Aşırı susama ve sık idrara çıkma,
• Yorgunluk ve halsizlik,
• Bulanık görme,
• Yaraların yavaş iyileşmesi,
• Ellerde/ayaklarda uyuşma veya karıncalanma (nöropati belirtisi).

Tanı Yöntemleri:

• Açlık Kan Şekeri Testi: 8 saatlik açlık sonrası ≥126 mg/dL ise diyabet.
• Oral Glukoz Tolerans Testi (OGTT): 2. saatte ≥200 mg/dL.
• HbA1c Testi: 3 aylık ortalama kan şekerini ölçer. ≥%6.5 ise diyabet.
• Rastgele Kan Şekeri: ≥200 mg/dL + semptomlar varsa tanı konur.

4. Risk Faktörleri

• Tip 1 İçin: Aile öyküsü, genetik yatkınlık.
• Tip 2 İçin: Obezite, fiziksel hareketsizlik, ileri yaş, polikistik over sendromu.
• Gestasyonel İçin: Önceki gebelikte diyabet, iri bebek doğurma öyküsü.

5. Komplikasyonlar

Kısa Vadeli:

• Hipoglisemi (düşük kan şekeri),
• Hiperglisemik hiperozmolar durum (Tip 2’de),
• Diyabetik ketoasidoz (Tip 1’de).

Uzun Vadeli:

• Kardiyovasküler Hastalıklar: Kalp krizi, inme.
• Nöropati: Sinir hasarı.
• Nefropati: Böbrek yetmezliği.
• Retinopati: Görme kaybı.
• Ayak Ülserleri: Enfeksiyon ve ampütasyon riski.

6. Diyabet Yönetimi

A. Yaşam Tarzı Değişiklikleri

• Diyet: Kompleks karbonhidratlar, lifli gıdalar, düşük glisemik indeksli besinler. Şeker ve işlenmiş gıdalardan kaçınma.
• Egzersiz: Haftada 150 dakika orta tempolu aktivite insülin duyarlılığını artırır.
• Kilo Kontrolü: Tip 2 diyabette %5-10 kilo kaybı bile kan şekerini düzenler.

B. İlaç Tedavisi

• Tip 1: Hızlı ve uzun etkili insülin analogları.
• Tip 2: Metformin, SGLT2 inhibitörleri, GLP-1 agonistleri.
• İnsülin Pompası ve CGM: Sürekli glikoz izleme sistemleri tedaviyi optimize eder.

C. Düzenli Takip

• HbA1c 3 ayda bir ölçülmeli.
• Göz ve böbrek fonksiyon testleri yıllık yapılmalı.
• Ayak muayenesi ile nöropati kontrol edilmeli.

7. Önleme ve Farkındalık

• Tip 2 diyabet, sağlıklı beslenme ve düzenli egzersizle önlenebilir.
• Toplum taramaları ve erken tanı kritik önem taşır.
• Dünya Diyabet Günü (14 Kasım) farkındalık yaratmak için önemli bir platformdur.

Sonuç

Diyabet, ömür boyu dikkat gerektiren ancak doğru yönetilebilen bir hastalıktır. Teknoloji ve tıptaki gelişmeler, hastaların yaşam kalitesini artırmaktadır. Ancak bireysel sorumluluk, disiplinli bir yaşam tarzı ve sağlık ekibiyle iş birliği, diyabetle mücadelenin temelini oluşturur. Unutulmamalıdır ki, diyabet kontrolü bir maratondur ve her adım sağlıklı bir gelecek için atılır.